Op 13 maart 2014 heeft ACM haar eerste ‘Signaal’ gepubliceerd waarin de maatschappelijke ontwikkelingen voor 2014 worden benoemd die van belang zijn voor haar toezichtsrol. Het behoort tot de taak van de ACM om de diverse initiatieven en ontwikkelingen te toetsen op de risico’s voor de mededinging. ACM wil met deze publicatie een bijdrage leveren aan maatschappelijke discussies op de diverse terreinen waarop zij actief is, zowel nationaal als Europees. Daarnaast bespreekt ACM de wijze waarop effectief en efficiënt toezicht wordt gehouden.
De omvang van het Signaal is beperkter dan de aandachtsgebieden die ACM bij haar uitgebrachte marktvisie 2013 uiteen heeft gezet. De andere onderwerpen zijn echter niet van de agenda verdwenen. De ACM geeft in de publicatie aan zich hier ook voor in te blijven zetten. In het Signaal staan de volgende onderwerpen centraal: (1) behartiging van publieke belangen, (2) belangrijke ontwikkelingen op de markten voor energie, spoor en telecom en tot slot (3) de wisselwerking tussen civiele en publieke handhaving van het mededingingsrecht. Deze punten zullen hieronder kort worden toegelicht.
Behartiging van publieke belangen
Tegenwoordig worden burgers en bedrijven steeds vaker aangespoord om hun zaken zelf te regelen. De ACM staat positief tegenover gezamenlijke initiatieven van bedrijven om op deze wijze bij te dragen aan diverse maatschappelijke doelstellingen. Er zitten echter wel grenzen aan deze samenwerking. Het is immers niet de bedoeling dat als gevolg hiervan in strijd wordt gehandeld met de mededingingsregels. Als het aan bedrijven wordt overgelaten om zelf te bepalen wat een maatschappelijk belang is of hoe zij een dergelijk belang willen bewerkstellingen, kleven hier risico’s aan. Het is de taak van de toezichthouder om hierop toe te zien en zo nodig in te grijpen.
De beoordelingsruimte van de ACM is afgebakend. Zij kan binnen het wettelijk kader een afweging maken tussen mededinging en andere publieke belangen, waarbij de voor- en nadelen worden afgewogen. In deze beoordeling is echter geen ruimte voor een brede maatschappelijke kosten-batenanalyse, waarbij eventuele nadelen voor gebruikers gecompenseerd kunnen worden door voordelen voor anderen of de maatschappij. Beleidsmakers of de politiek daarentegen kunnen wel ruimere publieke belangenafweging maken.
Belangrijke ontwikkelingen op de markten voor energie, spoor en telecom
Energie
Ten aanzien van energie is sprake van een overgang naar duurzame energievoorziening. Dit wordt gezien als een grote en complexe uitdaging. Het behoort tot de taak van de ACM om de diverse netbeheerders te reguleren. Daarnaast is Europese samenwerking essentieel. Allereerst vanwege het groter aantal aanbieders, wat afnemers in staat stelt om scherper in te kopen. Verder draagt het bij aan leveringszekerheid en is het ook van belang voor de voorzieningszekerheid op langere termijn. Er zijn echter nog grote verschillen tussen Europese landen gezien de wijze waarop zij de verduurzaming van de energievoorziening bevorderen. ACM is van mening dat bij de besluitvorming rekening moet worden gehouden met het Europese speelveld. Dit met het oog op verdere Europese marktintegratie en concurrentie.
Om consumenten en bedrijven te stimuleren tot energiebesparing is een nieuw soort dienstverlening nodig: energiebesparingsdiensten. ACM vindt het daarbij van belang dat bedrijven eerlijk met elkaar kunnen blijven concurreren. Innovatieve toepassingen en onderlinge concurrentie kunnen op deze wijze derhalve bijdragen aan het stimuleren van energiebesparing en aan duurzame energievoorziening.
Spoor
Ook de Europese en Nederlandse spoormarkt zijn flink in beweging. Te denken valt bijvoorbeeld aan de liberalisering van het internationaal personenvervoer. Het is de taak van de ACM om te zorgen dat personen- en goederenvervoerders op gelijke wijze diensten kunnen aanbieden aan treinreizigers en verladers. Daarnaast dient de ACM in de gaten te houden dat de tarieven voor het gebruik van het spoor en bijkomende diensten kostengeoriënteerd zijn en dat vervoerders de juiste informatie ontvangen om zelf diensten te kunnen aanbieden. Mochten de vervoerders zich benadeeld voelen, dan kunnen zij een formele klacht bij ACM indienen.
In 2015 zal de Europese Herschikkingsrichtlijn worden geïmplementeerd. Deze richtlijn zorgt voor een volledig transparante en niet discriminerende toegang tot diensten die door dominante marktpartijen worden aangeboden. Deze richtlijn zal het toezicht van de ACM verder versterken. Tot slot is het ook van belang om in te spelen op toekomstige ontwikkelingen, zoals het Vierde spoorpakket waar in Brussel nog over wordt onderhandeld. Oorspronkelijk was het idee dat rond 2023 al het binnenlandse personenvervoer per spoor openbaar zou worden aanbesteed. ACM acht het verstandig om bij de verlening van concessies aan NS en ProRail alvast rekening te houden met deze ontwikkelingen.
Telecom
ACM is voorstander van het verder gestalte geven aan de interne telecommarkt. Daarnaast steunt zij het voorstel tot versterking van de positie van de eindgebruikers en het voorstel voor netneutraliteit. Ook staat zij positief tegenover het verder verlagen van de prijzen voor de consumenten ten aanzien van roaming en internationaal bellen. ACM ziet echter nadelen in de veto-bevoegdheid van de Europese Commissie. Op deze wijze kan de Commissie de ACM namelijk dwingen om telecommarkten af te baken en machtsposities vast te stellen op basis van het beleid van de Commissie. Daarnaast houdt de investeringsagenda van de Europese Commissie volgens de ACM onvoldoende rekening met concurrentie-omstandigheden op nationaal niveau.
Civiele handhaving in het mededingingsrecht
Momenteel wordt in Brussel nog gewerkt aan de ontwerprichtlijn civiele handhaving van het mededingingsrecht. Naar verwachting zal deze richtlijn dit jaar worden aangenomen. Civiele handhaving kan allereerst betrekking hebben op de handhaving van de mededingingsregels via procedures bij de civiele rechter tussen concurrenten onderling. Daarnaast kunnen dit procedures betreffen van benadeelde ondernemingen of consumenten die de gelede schade vergoed willen zien. ACM staat positief tegenover deze ontwikkeling. Voornamelijk op het gebied van onderbouwing van geleden schade bestaat een wisselwerking tussen publieke en civiele handhaving. De richtlijn zal ook gaan regelen of en onder welke voorwaarden de nationale rechter gedupeerden toegang mag verschaffen tot informatie die een publieke toezichthouder heeft verzameld. Voor de ACM bestaat dan namelijk het risico dat ondernemingen minder snel een clementieverzoek zullen indienen. Dit zou een onwenselijke ontwikkeling zijn, omdat dit een essentieel onderdeel is van de publieke handhaving.