Protheses, speelgoed, bestek en duizenden andere producten, geproduceerd met één druk op de knop. De maakindustrie in Nederland groeit en bloeit, in het bijzonder ook de high tech maakindustrie. Een high tech manier van maken is 3D-printen, ook wel rapid manufacturing genoemd. Het 3D-printen is een productietechniek waarbij een digitale tekening (CAD-bestand) wordt omgezet naar een tastbaar object. Het CAD-bestand bevat instructies voor de 3D-printer waarmee een object laagje voor laagje wordt opgebouwd uit verschillende materialen. Door het enorm brede toepassingsbereik van 3D-printers worden ze in allerlei branches toegepast. De prijs en kwaliteit van de printers zijn zodanig geworden dat 3D-printers binnen het bereik van veel meer bedrijven en ook de gewone consument zijn gekomen. Voor een paar honderd euro wordt de consument zelf producent.
De gebruiker kan een 3D-print afdrukken, met een eigen ontworpen CAD-model of door een kant-en-klaar CAD-bestand te downloaden. Online vindt men tientallen databases vol met blauwdrukken die gebruikers in staat stellen om binnen enkele minuten een replica van hun favoriete lightsaber uit Star Wars of een bekend Nintendo-animatiefiguur te fabriceren. Het aanbod van websites als Thingiverse.com, Shapeways.com en Tinkercad.com groeit als kool en zorgt voor een steeds grotere community. Het is verstandig de balans op te maken van alle juridische aandachtspunten die met 3D-printen gemoeid zijn; vooral op het gebied van de intellectuele eigendomsrechten. Intellectuele eigendomsrechten vallen uiteen in onder meer het auteursrecht, modellenrecht, merkenrecht en octrooirecht.
Het auteursrecht speelt een grote rol in de wereld van het 3D-printen. Het auteursrecht is het exclusieve recht van de rechthebbende van een werk, om dat werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Zo kunnen CAD-bestanden zelf ook werken zijn in de zin van de auteurswet, evenals 3D-ontwerpen. Indien de gebruiker een auteursrechtelijk beschermde afbeelding uit een favoriete animatie afdrukt als 3D-model wordt dit gezien als een verveelvoudiging. Het aanbieden, verspreiden en eventueel verkopen van zo’n werk is een openbaarmaking en niet toegestaan zonder toestemming van de rechthebbende. Zo haalde Nintendo al in 2014 het nieuws doordat Nintendo een vrouw sommeerde haar zelfontworpen 3D-geprinte plantenbak offline te halen. Deze plantenbak maakte volgens Nintendo inbreuk op haar auteursrechten. Het was namelijk een kopie van een bekend animatiefiguur van Nintendo. Herkent u ‘m?*
Een driedimensionaal geprint product kan inbreuk maken op het exclusieve recht van een modelhouder. Het uiterlijk van parfumflessen, handtassen en auto’s kan modelrechtelijk beschermd zijn. Een model kan worden ingeschreven in het modellenregister als het nieuw is en een eigen karakter heeft. Het is ook mogelijk dat een model (beperkt) beschermd wordt tegen namaak zonder dat deze ingeschreven is. Een modelrechthebbende kan zich verzetten tegen voortbrengselen die zodanig op het beschermde model lijken dat er voor een geïnformeerde gebruiker géén andere algemene indruk wordt gewekt. Te denken valt aan fabrikanten die sneakers, horloges of tassen dusdanig kopiëren dat een gebruiker die bekend is met deze waren géén verschil meer ziet tussen het origineel en de kopie. De modelrechthebbende kan zich in het algemeen alleen verzetten tegen gebruik van zijn model met industrieel of commercieel oogmerk.
Merken zoals Coca Cola, Michael Kors, Rolls Royce en Albert Heijn worden beschermd door een merkinschrijving. Een merkrecht is een exclusief recht om een ingeschreven merk te gebruiken. Indien derden een teken aanbrengen op een 3D-model, dat identiek is aan of overeenstemt met een merk, en dit 3D-model wordt gebruikt in het economisch verkeer, dan kan dit merkinbreuk opleveren als daarvoor geen toestemming van de rechthebbende is verkregen.
Veel uitvindingen zijn met een 3D-printer makkelijk te kopiëren. Soms zijn uitvindingen geoctrooieerd. Het octrooirecht is een exclusief recht op een uitvinding. Is een uitvinding nieuw en inventief, en kan deze worden toegepast op het gebied van de nijverheid, dan kan men daarop een octrooi laten inschrijven in een octrooiregister. De octrooihouder kan vervolgens optreden tegen het industrieel produceren, verkopen of anderszins exploiteren van de beschermde uitvinding door een ander zonder zijn toestemming.
Het 3D-printen ligt voor eenieder binnen handbereik door het gemak en de prijs waarmee producten kunnen worden gekopieerd. Het is op dit moment de vraag in hoeverre de huidige wetgeving klaar is voor deze nieuwe ontwikkeling in de maakindustrie. Is de huidige bescherming die auteurs, ontwerpers, ontwikkelaars en uitvinders genieten nog afdoende? Die bal ligt nu bij de wetgever en/of rechter. Maar denkt u er bij het gebruik van een 3D-printer aan, dat 3D-printen nu al gepaard gaat met diverse juridische aandachtspunten. Met al uw vragen over dit onderwerp kunt u terecht bij onze specialisten in Manufacturing en onze sectie IE-IT en Privacy (j.hendrickx@banning.nl, r.vanderstraaten@banning.nl en s.wiegerinck@banning.nl).
*Bulbasaur van Pokémon.
_______
Co-auteur: S.R. (Samuel) Wiegerinck
Juridisch medewerker sectie IE-IT & Privacy